Pesquisar neste blogue

SOBRE MIM / ABOUT MY SELF / TENTANG DIRI SAYA / KONA-BA HA'U AN.

A minha foto
Díli, Díli, Timor-Leste
Olá..., Sou Paulo S. Martins, de Ainaro, sou eis seminarista do Seminário Maior de São Pedro e São Paulo Fatumeta, Díli, Timor-Leste (Eis Frater), licenciado em Direito pela Escola de Direito da Universidade do Minho, Braga-Portugal e sou mestre em Direito Tributária pela mesma escola. Atualmente sou jurista e assessor legal num instituto público em Díli. Ora, esta página criei em 2010 com intuito partilhar pouco conhecimento que eu tenho ao público em geral e aos que têm sempre sede de ciências e informações. Os conhecimentos e as informações que opto por publicar aqui sempre estão relacionados com direito, cultura, família e poemas. Aqui vai a minha página. Portanto, agradeço imenso pelos comentários e sugestões dados para melhorar esta página. Um grande abraço. Paulo Martins

quinta-feira, 12 de março de 2020

Provérbio eh “Gaes Nori” (Mambae Ainaro Manutaci nian): Parte I


Di lila tam oe, luhu nor lóre (tau liras troka ain, semo no soe-an):

Provérbio popular ida ne’e baibain ema katuas eh ferik sira utiliza hodi refere ba ema ne’ebé la tur metin iha uma. Vadio tun sae, han-hemu iha kualkér fatin ne’ebé nia hetan. Eh, iha liafuan seluk, provébio ida ne’e iha sentidu pejorativo ka sentido negativo. Tanba refere ba comportamento negativo hanesan vadio-ten.
Iha realidade ohin loron, provérbio ida ne’e bele hetan sentido positivo. Katak se mak hakarak tau liras troka ain, semo no soe-na iha fatin ba fatin, tenki estuda makas, sai matenek (ho curso diak no diploma iha liman), tur iha kargu diak ruma iha setor privado ka públiku. Pois, sai iha nasaun ida ba nasaun seluk tanba servisu nian.

Lona nor dani:
Dolar iha ne’e katak lao hakruk bogko pois lao neneik atu ema labele hatene ka nota ita nia movimentu. Dani katak dolar ida hansa bebé nian eh rasteiras ho isin ih arai.  
Provébio popular ida ne’e iha sentidu negativo ka pejorativo tanba refere ema naok-ten sira.

segunda-feira, 2 de março de 2020

BREVE REFLEXÃO ACERCA DO CONCEITO “CIDADÃO” PRESENTE NO ARTIGO 55.º DA CONSTITUIÇÃO DA REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE.



Paulo Soares Martins
(Mestre em Direito Tributário
pela Universidade do Minho, Braga - Portugal).

BREVE REFLEXÃO ACERCA DO CONCEITO “CIDADÃO” PRESENTE NO ARTIGO 55.º DA CONSTITUIÇÃO DA REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE

O conceito “cidadão”, literalmente, refere-se ao individuo no gozo dos seus direitos civis e políticos de um estado livre. Ou um habitante ou refere-se à uma pessoa física e biológica.
Na verdade, no artigo 55.º da CRDTL consagra expressamente que “Todo o cidadão com comprovado rendimento tem o dever de contribuir para as receitas públicas, nos termos da lei.
No domínio do direito tributário, o conceito cidadão não deve ser entendido no sentido literal ou stricto sensu. Isto porque, se entendesse que tal vocábulo apresenta um sentido literal, seria “uma maldição” para a nossa lei tributária. Pois, a tributação das pessoas coletivas seria uma tributação contra legem. E as disposições na lei tributária relativa à tributação das pessoas coletivas seriam inconstitucionais. Isto implica uma redução significativamente nas receitas tributárias, na medida em que, na prática da tributação, as pessoas coletivas contribuem muito para as receitas púbicas. 
A nosso ver, o legislador constituinte timorense utiliza aquela expressão não no sentido literal, mas num sentido amplo que abrange tanto as pessoas biológicas e como as pessoas coletivas de facto ou de direito e geridas pelas pessoas biológicas. Neste mesmo sentido, o conceito cidadão no artigo 55.º da CRDTL é sinónimo da expressão sujeito passivo para efeito do direito tributário. Pois, o legislador define o sujeito passivo na lei tributária, no artigo 1.º como “... a pessoa singular ou coletiva, o património ou a organização de facto ou de direito que, nos termos da lei, está vinculado ao cumprimento da prestação tributária, seja como contribuinte direto, substituto ou responsável”.
Neste sentido, o conceito de cidadão no artigo 55.º da CRDTL constitui um vocábulo de sentido amplo que abrange não só às pessoas biológicas, mas também as pessoas jurídicas e as organizações de facto. A explicação ou interpretação do conceito cidadão constante no artigo citado está no sentido do “sujeito passivo” consagrado no artigo 1.º da lei tributária aprovada pela lei n.º 8/2008, de 30 de junho, alterada pela lei n.º 5/2019, de 27 de agosto.  

Referência:


GENTE DE TIMOR (Obra Original do Paulo S. Martins)

Da ilha verde, da forma de crocodilo.
Da verdura montanhosa e da alma lutadora.
De um sangue humilhado mas não ser humilhada.


Da brisa da frescura e do aroma da verdura,
Do rio pedroso e das rasas espinhosas,
das cores arco-íris e das flores da natureza.


Ó gente de Timor...!
Das praias bonitas e das ondas manhosas,
das águas quentinhas e das bocas sorridentes.


Do coração da pomba e pele da cobra,
dos olhos da águia e pés dos crocodilos.
das mãos do campo dos pés do viagante.


Ó gente,
minha gente
gente de Timor...!
mostrai a boca e lavai os olhos,
treinai as asas e voai mais alto,
treinai os pés e chegai mais longe.


Uma Lisan Diurpu,

Uma Lisan Diurpu,
Uma lisan Diurpu, hanesan uma lisan eh Uma Knua eh Uma Lulik ka ho lian português "Casa Sagrada" timor nian ne'ebé mos sai hanesan Uma Lulik ne'ebé importante iha Knua Ria-ailau, Ainaro-Manutaci. Uma Lulik ne'e besik ba Ramelau hun. Uma ne'e agora nia gerasaun ladun barak, maibé komesa buras fali ona ba oin ho prezensa foin sa'e sira ne'ebé foin moris iha tinan 1990 mai leten. Agora dadaun Sr.António mak hola fatin eh substitui fali Sr. Augusto ne'ebé uluk nudar bali nain ba Uma Lulik ne'e nia fatin para bali uma ne'e. Uma Diurpu lokaliza iha Distritu Ainaro, Subdistritu Ainaro, Suco Manutaci no Aldeia IV. Nia fatin uluk besik malu ho uma Lisan Mantilu ne'ebé uluk iha Mupelotui no Maupelohata. Maibe agora sai ona mai iha buat mos ka fatin foun principalmente iha tempo katuas Augosto nian. Ita hare iha imagem ne'e, iha uma ne'e nia kotuk ida kalohan taka ne'e mak foho Ramelau ka Tatamailau. Hori uluk iha okupasaun Portuguesa no Ocupasaun Indonésia nian iha Timor, Uma Diurpu seidauk hetan Sunu ka amesa hosi Ahi. Tanba tuir história beiala sira nian, uma ida ne'e ahi nunka bela han, ka ahi la han. Tuir lian nain no katuas sira nebe hare ho matan, katak iha tempo kolonial português nian iha Timor, uma Mantilu nebe momentu neba hari besik kedan uma Diurpu (Uma tatis sei ba malu) ne'e ahi han tia iha kalan ida, nebe tuir lolos uma Diurpu ne'e mos ahi tenki han hotu, nia logika nune, tanba uma rua ne'e rabat malu kedan. Maibe katuas sira haktuir dehan, sa mak akontese iha momentu neba mak, manu makikit mean (manu lokmea ) ba tur iha uma Diurpu nia kakuluk ne'e i kuando ahi lakan ne'e baku ba uma Diurpu nia leten, manu makikit ne'e loke liras dala ida, ahi lakan baku fali ba parte seluk. Ho nune'e ahi han uma Mantilu ne'e to romata, maibe uma Diurpu ne'e ahi la han. I manu makikit ne'e tur iha uma ne'e nia kakuluk to ahi lakan hotu ka mate. Iha kolonial indonésia nian, ahi nunka han uma ne'e. Milisia sira tama to'o iha bairro neba i sunu uma Builiuh nebe iha kraik mai maibe la sunu uma Diurpu, milisia sira liu kona dalan ninin deit i neon la kona ka la hanoin at ba Uma ne'e. Além de ne'e, katuas assasinio ka oho dor no katuas seluk nebe ema iha suku laran konsidera katak lia-nain iha suko ne'e fo sasin katak uma Diurpu ne'e iha nia karakter da unika i ema ne'ebé hanoin a'at nunka bele hakat to'o uma ne'e nia sorin, tanba sei la hetan dalan atu tama ba uma ne'e. Iha tempo indonésia nian, iha momento nebé ami hotu sei kik, kuando kalan ka loron mak bapa sira atu tama ba ou falintil sira lao besik iha uma ne'e, ita iha uma laran hatene kedan ona tanba iha manu (ho froma manu fuik hanesan andorinha bot) ida nebe'e hanesan manu makikit kik ne'e semo haleu uma laran ne'e i fó alerta ba ita. Iha ne'e ita nebe toba iha uma laran sei la dukur tanba manu ne'e nia liras sempre baku ita no baku buat kroat nebe ita iha. Uma ne'e uluk iha Maupelohata hansa dehan tia ona. Sai fali mai iha nia fatin foun, hari'i desde 1976 no'o troka lolos iha 1998. Hafoin ta'a fali ai foun no prepara material foun pois hari'i fali iha 1998 to agora 2014. Nia kondisaun diak nafatin hansa ita hare iha retrato ne'e, nia varanda luan liu uluk nian. No Nia sempre nakloke ba ema hotu nebe hakarak ba visita Nia. By Paulo S. Martins (qno.tls@gmail.com)